Monday 2 February 2015

Oé-Cusse: the beginning of a better future for Timor-Leste

Oé-Cusse: the beginning of a better future for Timor-Leste

 https://www.mof.gov.tl/oe-cusse-the-beginning-of-a-better-future-for-timor-leste/?lang=pt

Timor-Leste is embarking on the next stage of its journey towards becoming an upper-middle income country with a prosperous, healthy and educated population. The ceremonial handover of powers and competencies from the Central Government to the Authoridade Região Administrativa Especial Oé-Cusse (ARAEO), and Zona Especiais de Economia Social e Mercado (ZEESM) marked the beginning of a better future, not just for the atoni people of Oé-Cusse, but also for all of the people of Timor-Leste.

The two-day handover ceremony started with the Council of Minister meeting on Friday morning, 23rd January 2015. On the following Saturday morning, the 24th January 2015, a ground-breaking ceremony for the constructions of Monumento Lifau, Jardim da Frente Marítima and Centro de Informação Turistíca e Cultural took place at Lifau. These projects designed by young Timorese architects and to be constructed by Timorese contractors, are expected to be completed before the commemoration of 500 years of the arrival of Portuguese navigators and missionaries. This is scheduled to take place on the Independence Day – 28 November 2015.

The official handover ceremony was initially scheduled to take place in the afternoon, but due to a heavy rain pour, it was adjourned. The ceremony continued with a welcoming dinner hosted by the Government to all delegations including Vice Governor of Nusa Tenggara Timur (NTT), Vice General of Tentara Nasional Indonesia (TNI), Kapolri NTT, Regent of Atambua and other Indonesian delegates.

The official ceremonial handover of powers and competencies, which took place on Sunday, the 25th January 2015 in Oé-Cusse, Ambeno, was attended by the Prime Minister, all members of the Government, members of the National Parliament, Prosecutor General, President of ARAEO, Anti-Corruption Commissioners, General F-FDTL, Diplomatic Corps, public servants, private sector, parish priest, NGOs and the atoni people of Oé-Cusse. The Ceremony started with the singing of the national anthem, lian-nain chanted kuku – a traditional incantation – a blessing from the Priest, and a traditional dance performance by the women of Oé-Cusse.

Dr. Mari Alkatiri, President of the ARAEO, in his speech, mentioned that Law No.03/2014 in accordance with the Constitution of the Republic permits the creation of ARAEO and the establishment of the ZEESM. He added that “the special status of Oé-Cusse does not meant a total separation from the mainland; instead Oé-Cusse can become a hub of development that will contribute to the development of the whole nation”. The transfer of powers and competencies, he argued, simply means the Government can get closer to the people of Oé-Cusse and empower them to become the hub for the nation’s development. He cautioned that “a lot of challenges await us. These challenges should not cause us to step back, but they will strengthen us and allow us to progress and overcome new challenges”.

The Prime Minister, Kay Rala Xanana Gusmão, in his speech, called on to the Oé-Cusse people to be open-minded and fully participate in the extended process of development. He encouraged the people to work together to identify difficulties, improve and empower themselves so that they are prepared to face new challenges in the future.

He reminded the Oé-Cusse people that 40 years ago they sang “we atoni people were forever slaves”. Now they can sing a new song “we atoni people want to work hard to develop Ambeno for the good of our children and grand children”. The Prime Minister concluded his remarks with a very important, united political message – “believe in yourself and move forward because together we can develop our country from its rural heartland to make a big difference to the future of our people”. 

500 years ago the Portuguese navigators and missionaries first landed in Oé-Cusse before continuing on their exploration and spreading the good news to the rest of the Timor-Leste. Today Oé-Cusse once again is set to become the beginning of a better future as a hub of development for Timor-Leste. Oé-Cusse is simply the beginning and the future.

Oé-Cusse: inísiu husi futuru ida diak ba Timor-Leste

Timor-Leste hahú tama tan ba iha etapa foun ida iha ninia viajen naruk ba realiza ninia mehi hodi sai nasaun rendimentu médiu-altu ho populasaun ida prósperu, saudável no matenek. Seremónia tranferénsia poder no devolusaun kompeténsia husi Governu Sentral ba Autoridade Administrativa Espesial Oé-Cusse (ARAEO) no Zona Espeial Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM) sai nuda’ar inísiu ba futuru ida diak, laos deit ba povo atonio Oé-Cusse, maibe mos ba povo tomak Timor-Leste nian.

Seremónia loron rua ne’e hahú ho enkontru Konsellu Ministrus iha 23 Janeiru 2014. Lansamentu primeira pedra ba konstrusaun Monumentu Lifau, Jardim Frente Marítima no Sentru Informasaun Turístika no Kultural realiza iha Sábadu dadér, 24 Janeiru 2015. Projeitu hirak ne’e artiketu/a Timor oan maka dezeña no sei konstrui husi kontrator Timor oan sira. Projeitus hirak ne’e sei remata molok komemorasaun tinan 500 navigador no misionáriu Português sira sama-ain iha Timor-Leste. Seleberasaun ne’e sei halao iha Loron Independénsia – 28 Novembru 2015.

Inisialmente seremónia ofisial tranferênsia poder no devolusaun kompetênsia sei halao iha loro-kraik 24 Janeiru 2015. Maibe tamba udan-bo’ot, seremónia refere adia tiha loron tuir mai. Maske nune’é iha parte loro-raik kontinua ho han-hamutuk ida ne’ebé oferese husi Governu ba delegasaun sira ne’ebé inklui mos Vice Governador Nusa Tenggara Timur (NTT), Vice Jeneral Tentara Nasional Indonesia (TNI), Kapolri NTT, Administrador Atambua no delagasaun Indonesia nian sira seluk.

Seremónia ofisial tranferênsia poder no devolusaun kompetênsia, ne’ebé realiza iha Domingu, 25 Janeiru 2015 iha Oé-Cusse, Ambeno ne’e, atende husi Primeiru Ministru, membru Governu hotu, membru Parlamentu Nasional, Prokurador Jeral, Presidente ARAEO, Komisariu KAK, Jeneral F-FDTL, Korpu Diplomátiku, funsiunáriu públiku, seitor privadu, nai-lulik, ONGs no mos povo atoni Oé-Cusse. Seremónia refere hahú ho hananu hinu nasional, tuir kedan ho lia-nain sira halo kuku, bensaun husi nai-luluk no hafoin dansa trandisional husi feto Oé-Cusse.

Dr. Mari Alkatiri, Prezidente ARAEO, iha nia diskursu hateten Lei Nu.03/2014, tuir Konstituisaun Repúblika, fo dalan atu kria ARAEO no estabelese ZEESM. Nia mos akresenta katak “estatutu espesial Oé-Cusse la signifika separasaun total husi Timor-Leste, maibé Oé-Cusse sei sai hanesan polo dezenvolvimentu hodi kontribui diak liutan ba dezenvolvimentu nasaun tomak”. Nia argumenta katak transferênsia poder no devolusaun kompetênsia simplesmente signifika Governu Central hakbesik-an liu tan ba povo Oé-Cusse hodi hakbi’it sira atu sai polo ba dezenvolvimentu nasaun nian. Nia mos hameno katak “dezafiu barak maka sei hein ita. Dezafiu hirak ne’e la bele dada ita ba kotuk, maibe halo ita prepara-an liu tan hodi hasoru dezafiu foun”.

Iha bibán hanesan Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, iha nia diskursu husu ba Oé-Cusse oan sira atu neon-nakloke no partisipa ativamente iha prosesu dezenvolvimentu ida ne’e. Nia enkoraja povu tomak atu servisu hamutuk hodi identifika dezafiu, hadiak no hakbi’it sira nia-an atu preparadu hodi hasoru dezafiu foun iha futuru.
Nia fo hanoin ba Oé-Cusse oan sira katak tinan 40 liu ba sira hananu “ami povu atoni sai atan ba bebeik”.

Nia husu ba sira atu husi ohin ba oin sira hananu ai-knanoik foun “ohin ami povu atoni hakarak servisu makas hodi dezenvolve rai Ambeno sai diak ba ami oan no bein-oan sira”. Primeiru Ministru remata ninia diskursu ho mensajen importante ida ne’e – “fiar a’an lao ba oin tamba hamutuk ita bele dezenvolve ita nia nasaun husi baze hodi halo mudansa ba futuru povu nian”.

Tinan 500 liu ba navegador no misionariu Português tama uluk iha rai Oé-Cusse molok kontinua sira nia esplorasaun no haklaken lian-maksoin ba rai seluk iha Timor-Leste. Ohin Oé-Cusse dala ida tan sai hanesan inísiu ba futuru ida diak hodi sai polo ida ba dezenvolvimentu Timor-Leste. Oé-Cusse simplesmente “o início e o futuro”.

Oecusse: o início de um futuro melhor para Timor-Leste

Timor-Leste está a entrar na fase seguinte na sua jornada rumo à transformação num país de rendimentos médio-altos com uma população próspera, saudável e instruída. A cerimónia de transferência de poderes e devolução de competências do Governo Central para a Autoridade da Região Administrativa Especial de Oecusse (ARAEO) e para a Zona Especial de Economia Social de Mercado (ZEESM) assinalou o início de um futuro melhor, não só para o povo atoni de Oecusse, como também para todo o povo de Timor-Leste.

A cerimónia de transferência, com a duração de dois dias, teve início com o encontro do Conselhos dos Ministros no dia 23 de Janeiro de 2015. A cerimónia de lançamento das construções do Monumento Lifau, do Jardim da Frente Marítima e do Centro de Informação Turística e Cultural ocorreu na manhã de sábado, dia 24 de Janeiro de 2015. Estes projectos, desenhados por jovens arquitectos timorenses e a serem construídos por empreiteiros timorenses, deverão estar concluídos antes da comemoração dos 500 anos da chegada dos navegadores e missionários portugueses. Está previsto que estas cerimónias tenham lugar no Dia da Independência – 28 de Novembro de 2015. 

A cerimónia oficial de transferência de poderes e devolução de competências inicialmente foi marcada para a tarde de Sábado, mas por causa da chuva, foi adiada ao dia seguinte. A cerimónia prosseguiu então com um jantar de boas-vindas oferecido pelo Governo a todas as delegações, incluindo o Vice-Governador de Nusa Tenggara Timur (NTT), o Vice-General das Forças Armadas Indonésias (TNI), Kapolri NTT, o Regente de Atambua e outros delegados indonésios.

A cerimónia oficial de transferência realizada domingo, dia 25 de Janeiro de 2015, em Oecusse Ambeno, contou com a presença do Primeiro-Ministro, de todos os membros do Governo, de deputados, do Procurador-Geral, do Presidente da ARAEO, de Comissários Anti-Corrupção, de um General das F-FDTL, de membros do Corpo Diplomático, de funcionários públicos, de elementos do sector privado, do padre da paróquia, de elementos de ONGs e do povo atoni de Oecusse. A Cerimónia iniciou-se com o cantar do hino nacional, o kuku – um encantamento tradicional – feito por lian-nain, uma bênção do padre e uma dança tradicional feita por mulheres de Oecusse.

No seu discurso, o Dr. Mari Alkatiri, Presidente da ARAEO, referiu que a Lei N.º 03/2014, de acordo com a Constituição da República, permite a criação da ARAEO e o estabelecimento da ZEESM. Acrescentou que “o estatuto especial de Oecusse não significa uma separação total em relação ao território principal; ao invés, Oecusse pode transformar-se num centro de desenvolvimento que contribuirá para o desenvolvimento da nação inteira”. Para o Dr. Mari Alkatiri, a transferência de poderes e devolução de competências significam apenas que o Governo passa a estar mais próximo do povo de Oecusse e que o povo tem assim a possibilidade de transformar Oecusse no centro do desenvolvimento da nação. Avisou que “temos muitos desafios pela frente. Estes desafios não nos devem fazer recuar, mas sim reforçar a nossa determinação para continuarmos no rumo do progresso”.

No seu discurso, o Primeiro-Ministro Kay Rala Xanana Gusmão apelou ao povo de Oecusse para que tenha uma menta aberta e que participe de forma plena no processo alargado de desenvolvimento. Encorajou os cidadãos a trabalhar lado a lado para identificar dificuldades e para se melhorarem e emanciparem a si próprios, de modo a estarem preparados para enfrentar novos desafios no futuro.

Lembrou os cidadãos de Oecusse de que há 40 anos eles cantavam “nós atoni nunca fomos escravos”.
Hoje podem cantar uma nova canção “nós atoni queremos trabalhar no duro para desenvolver Ambeno, para o bem dos nossos filhos e dos nossos netos”. O Primeiro-Ministro concluiu a sua intervenção com uma muito importante mensagem política de união – “acreditai em vós e continuai em frente, porque juntos podemos desenvolver o nosso país a partir do seu coração rural e fazer a diferença para o futuro do nosso povo”. 

Há 500 anos os navegadores e missionários portugueses atracaram pela primeira vez em Oecusse, antes de continuarem a sua exploração e de espalharem a boa nova pelo resto de Timor-Leste. Hoje Oecusse volta a ser o início de um futuro melhor, enquanto centro de desenvolvimento para Timor-Leste. Oecusse é simplesmente o início e o futuro.

 


 


No comments:

Post a Comment

Note: only a member of this blog may post a comment.

BARRIERS TO LONG-TERM FINANCING AT AFFORDABLE RATES: INTRODUCING A NATIONAL DEVELOPMENT BANK TO SUPPORT TIMOR-LESTE PRIVATE SECTOR DEVELOPMENT

BARRIERS TO LONG-TERM FINANCING AT AFFORDABLE RATES: INTRODUCING A NATIONAL DEVELOPMENT BANK TO SUPPORT TIMOR-LESTE PRIVATE SECTOR DEVEL...